พืชรู้สึกเจ็บไหม?

พืชรู้สึกเจ็บไหม? มุมมองจากวิทยาศาสตร์ จริยธรรม และไลฟ์สไตล์วีแกน

เมื่อพูดถึงการทานอาหารจากพืช หลายคนมักตั้งคำถามขึ้นมาว่า ถ้าเราหลีกเลี่ยงการกินสัตว์เพราะไม่อยากให้สัตว์เจ็บปวด แล้วพืชล่ะ รู้สึกเจ็บปวดด้วยหรือไม่?

คำถามนี้เป็นประเด็มถกเถียงกันมานานและชวนให้เราต้องมองลึงลงไปถึงความจริงทั้งทาง วิทยาศาสตร์ ชีววิทยา และคำสอนทางศาสนา เพื่อทำความเข้าใจว่าพืชแตกต่างจากสัตว์อย่างไร และทำไมการเลือกทานพืชจึงสอดคล้องกับวิถีชีวิตแบบวีแกน

พืชไม่มีระบบประสาท

ในสิ่งมีชีวิต การรับรู้ความเจ็บปวดจำเป็นต้องอาศัย ระบบประสาท สมอง และตัวรับความเจ็บปวด (Nociceptors) ซึ่งเป็นกลไกที่ซับซ้อนในสัตว์แลัมนุษย์ ทำหน้าที่ส่งสัญญาณไปยังสมองเพื่อรับรู้ว่าเกิดความเจ็บขึ้น

แต่สำหรับพืชแล้วสิ่งนี้ไม่เคยมีอยู่เลย พืช ไม่มีสมอง ไม่มีระบบประสาท และไม่มีตัวรับความเจ็บปวด ดังนั้น แม้จะมีการตอบสนองต่อสิ่งเร้า เช่น ไมยราบหุบใบเมื่อถูกสัมผัส หรือดอกทานตะวันที่หันตามแสงแดด แต่สิ่งเหล่านี้เป็นเพียง กลไกทางชีวเคมี (Tropism) ไม่ใช่การรับรู้ความเจ็บปวดในเชิงอารมณ์เหมือนที่สัตว์เจอ

งานวิจัยใน Trends in Plant Science (Taiz et al., 2019) ระบุชัดเจนว่า พืชไม่จำเป็นต้องมีความรู้สึก หรือสำนึกใด ๆ ในการดำรงชีวิต และสิ่งที่พืชทำทั้งหมดคือการปรับตัวเพื่อความอยู้รอด

พืชสื่อสารได้แต่ไม่ใช่ความรู้สึกเจ็บปวด

สิ่งที่ทำให้หลายคนสับสนคืองานวิจัยบางชิ้นพบว่าพืชสามารถสื่อสารกันได้ผ่านสารเคมีและสัญญาณไฟฟ้า ยกตัวอย่าง

• เมื่อถูกแมลงกัดกิน พืชบางชนิดจะปล่อยสารระเหยเพื่อเตือนต้นใกล้เคียงให้สร้างสารต้านทาน
• พืชบางชนิดสามารถส่งสัญญาณไฟฟ้าในระดับเซลล์เพื่อควบคุมการเจริญเติบโต

แต่ทั้งหมดนี้เป็นการสื่อสารทางชีววิทยาเพื่อป้องกันตัวเอง ไม่ใช่การแสดงออกถึงความเจ็บปวดหรือความทุกข์เพราะพืชไม่สามารถรับรู้หรือแปลผลเป็นอารมณ์ได้เหมือนสัตว์

มุมมองทางศาสนาและจิตวิญญาณ

นอกจากวิทยาศาสตร์แล้ว ศาสนาและความเชื่อก็ช่วยให้เราเข้าใจความแตกต่างระหว่างพืชและสัตว์ได้ชัดเจนขึ้น

• พุทธศาสนา อธิบายว่าพืชเป็นอวชีวกหรือสิ่งไม่มีชีวิตจิตวิญญาณ แตกต่างจากสัตว์ที่มีขันธ์ 5 (รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ) และสามารถรับรู้ความทุกข์สุขได้ การงดเว้นการฆ่าสัตว์จึงเน้นไปที่สัตว์ที่มีจิตใจและความรู้สึก
• คริสต์ศาสนา กล่าวว่าพระเจ้าสร้างพืชขึ้นเพื่อเป็นอาหารแก่มนุษย์และสัตว์ ซึ่งสะท้อนว่าพืชไม่ถูกมองว่าเป็นสิ่งที่มีวิญญาณเช่นเดียวกับมนุษย์หรือสัตว์
• ศาสนาฮินดูและเชน แม้จะเคารพในชีวิตทุกรูปแบบแต่หลักอหิงสา(ไม่เบียดเบียน) มุ่งเน้นไปที่การไม่ทำร้ายสัตว์ที่มีจิตวิญญาณและความรู้สึก

จากหลายมุมมองทางศาสนานี้ สอดคล้องกันว่าพืชไม่ได้มีจิตวิญญาณหรือความรู้สึกในลักษณะเดียวกับสัตว์

สำคัญอย่างไรต่อไลฟ์สไตล์วีแกน?

การเป็นวีแกนมีพื้นฐานมาจากการลดดารเบียดเบียนสิ่งมีชีวิตที่มีความรู้สึก นั่นหมายถึงการงดเว้นการกินเนื้อสัตว์ และผลิตภัณฑ์จากสัตว์ทุกชนิด เพราะสัตว์สามารถรู้สึกเจ็บปวดและทุกข์ทรมานได้

การบริโภคพืชไม่ขัดกับหลักการนี้ ตรงกันข้ามการเลือกอาหารจากพืชเป็นวิถีที่สอดคล้องกับทั้ง วิทยาศาสตร์ จริยธรรม และคำสอนทางศาสนา ที่มุ่งเน้นความเมตตา

สรุป

พืชไม่มีระบบประสาท ไม่มีจิตวิญญาณ และไม่สามารถรู้สึกเจ็บปวดเหมือนสัตว์ แม้ว่าพืชจะตอบสนองต่อสิ่งเร้าและสื่อสารกันได้ แต่ทั้งหมดเป็นเพียงกระบวนการทางชีววิทยา ไม่ใช้ความรู้สึกเจ็บปวดในเชิงอารมณ์

การเลือกทานอาหารจากพืชจึงสอดคล้องกับวิถีชีวิตแบบวีแกนที่มุ่งลดการเบียดเบียนสิ่งมีชีวิตที่มีความรู้สึก และยังเป็นการดำรงชีวิตที่สอดคล้องกับทั้งวิทยาศาสตร์ จริยธรรม และคำสอนทางศาสนา

แหล่งอ้างอิง

• Taiz, L. et al. (2019). Plants neither possess nor require consciousness. Trends in Plant Science, 24(8), 677687.
• Brenner, E. D. et al. (2006). Plant neurobiology: an integrated view of plant signaling. Trends in Plant Science, 11(9), 413419.
• Singer, P. (1975). Animal Liberation. HarperCollins.
• พระไตรปิฎก เล่ม 22 (อรรถกถาพระวินัยปิฎก) ว่าด้วยอวชีวก.
• The Holy Bible, Genesis 1:29.